Edward
2000 lat później
Za Ślesinem skręcam w prawo. Wiem, kiedy to zrobić, bo przydrożna tablica informuje o tym. Kilka zakrętów, może dwie wioski i przejazd kolejowy, a za nim prosta szosa przez las, który w pewnym momencie się kończy. Po prawej stronie rozległą równinę zamyka daleka ściana lasu. Najpierw konferencyjny hotel "Budimexu" a później ona, siódma w Europie, jedenasta na świecie w rankingu największych budowli sakralnych.
- Chcemy adaptować jeszcze kilka pomieszczeń, aby stworzyć dzieciom jak najlepsze warunki w ostatnim okresie ich życia. Brakuje nam jednak pieniędzy - mówi do radiowego mikrofonu pani, a ton głosu świadczy o jej wielkim emocjonalnym zaangażowaniu w sprawę budowy hospicjum dla małych pacjentów.
Zostawiam samochód na jednym z licznych prywatnych parkingów. Mijam kompleks kościelny starego Lichenia i czynię to bez specjalnego żalu. Funkcjonalność tego miejsca, jego wartość artystyczna i niestety religijna zupełnie mnie nie przekonują. Modlitwa jest rozmową z Bogiem, to pamiętam jeszcze z lekcji religii, ale jak można rozmawiać z kimkolwiek, kiedy obok przewalają się tłumy turysto-pielgrzymów prowadząc głośne dyskusje? To prawda, czasem na tematy religijne.
Droga do Bazyliki prowadzi przez ogromny teren, który kiedyś, gdy niedawno posadzone drzewa urosną, będzie pięknym parkiem. Budowa jest w toku, stąd duże ilości cegieł najlepszej jakości leżące wokół. Skręcam w lewo i dyskretnie oświetlonym przejściem wchodzę do najwcześniej zbudowanej kaplicy. Zielone ławy, zdobione kolumny, różnokolorowy granit, może marmur na podłodze. Całość dość prosta w formie, ale niezwykle piękna. Bardziej skłania do zmysłowej degustacji niż do modlitwy.
Dwóch kilkunastolatków zabija we wrocławskim trójkącie bermudzkim bezdomnego spokojnego człowieka. W Mrągowie podczas Pikniku Country ginie dwudziestojednoletni student. Zabójcami są niepełnoletni skini a winą studenta jest to, że ma za długie włosy. Piszą o tym gazety, informuje radio i telewizja.
W labiryntach korytarzy Bazyliki, od podłogi do sufitu tysiące tabliczek z nazwiskami tych, którzy w znaczący finansowy sposób przyczynili się do jej budowy. Właścicielem tabliczki można stać się po wpłaceniu 1000 PLN na konto budowy Bazyliki - tak głosi napis.
Na Żubardziu wychowani
ŁKS-u wierni fani
Całą Łodzią my rządzimy
Żydzew kurwy powiesimy
To inny napis. W męskiej toalecie ośrodka wypoczynkowego "Kormoran".
Część główna bazyliki. Ogromne filary dźwigają kopułę, która znajduje się kilkanaście pięter wyżej. Jeszcze surowa podłoga, to rok ubiegły, ale kolorowa posadzka ze szlachetnego kamienia jest jedynie kwestią czasu. Znowu zmniejszy się bezrobocie, bo przecież ten kamień trzeba gdzieś pozyskać, trzeba go pociąć, wyszlifować i może nie ma sensu pytanie, czy zrobią to Polacy, czy jak w przypadku tej najwcześniej oddanej kaplicy - obywatele jednego z krajów Ameryki Południowej?
Przy tych rozmiarach obiektu okna wkomponowane w okrąg bryły głównej mogłyby z powodzeniem mieć ramę prostą, jednak główny architekt postawił warunek, że aluminiowa podstawa ramy okiennej musi być łukiem, nie cięciwą. I znowu spadło bezrobocie - tym razem w jednym z krajów Europy Zachodniej.
Kilkanaście lat temu zostałem oddelegowany przez rodzinę w ważnej sprawie do księdza w jednej z podwrocławskich parafii. Dochodziła godzina siódma, czyli pora porannej mszy świętej. W tym dniu jednak wyjątkowo jej nie było. Kilkakrotnie naciskam przycisk dzwonka: najpierw krótko, później coraz dłużej. Drzwi otwiera pani mieszkająca na stałe z proboszczem.
- Ksiądz jeszcze śpi - oznajmia śpiewnym głosem. Ton jej głosu jest o tyle zrozumiały, że jest parafialną organistką. Ma około czterdziestu lat, zwiewną, niewiele ukrywającą nocną koszulę, podobne majteczki, a biust tak ponętny, że na chwilę zapominam, po co tutaj przyszedłem.
Jakiś czas po tym spotkaniu ten sam ksiądz udziela ślubu dziewczynie będącej w dość zaawansowanej ciąży. Ślub i msza są odpowiednio opłacone, bo ów proboszcz do filantropów nie należy. Za własne pieniądze dziewczyna otrzymuje homilijny wywód na temat swojego niemoralnego prowadzenia. Dwa tysiące lat wcześniej na słowa Jezusa: Kto z was czuje się bez winy, niech pierwszy rzuci kamień - nikt nie odpowiedział. Tym razem jest inaczej.
Ta sama podwrocławska parafia w okresie schyłkowego Gierka. Od kilku lat funkcję proboszcza pełni ksiądz, który nie ukrywa, że z gosposią, z którą przyjechał, łączy go niemało. Żywym dowodem tych więzów jest kilkunastoletni chłopiec, syn gosposi. Proboszcz rozpoczyna budowę kościoła w jednej z podległych mu wiosek. Jego biznesplan zakłada opodatkowanie każdej rodziny kwotą o stałej i całkiem niemałej wartości. Płacić mają wszyscy i równo: najbogatszy rolnik, prowadzący dwunastohektarowe gospodarstwo i moja babcia będąca na całkowitym utrzymaniu mojej mamy - rencistki i wdowy. Płacić ma także mama oraz ja, wszak z żoną stanowimy odrębną rodzinę. Składki na kościół są głównym tematem rozmów kolędowych wizyt. Równolegle z budową kościoła - dzisiaj parafialnego - rośnie zawartość szafy gosposi. Ludzi postawa proboszcza irytuje, czemu dają wyraz w licznych listach pisanych do jego przełożonych, ale wrocławska kuria wykazuje zupełny brak taktu i do nieźle funkcjonującej podstawowej komórki społecznej wprowadza wikarego. Proboszcz staje na straży domowego ogniska i siłą wyrzuca intruza, który musi przymusowo skorzystać z gościny swoich parafian. Ci, z podziwu godną cierpliwością znoszą kolejne wyczyny proboszcza, ale w końcu pękają i wywożą księdza na taczkach.
- Wiem, że jest pani ciężko. Ja za pogrzeb męża nie wezmę żadnych pieniędzy. Może trzeba pani pomóc? - tak w tej samej parafii mówi następca wywiezionego proboszcza. Jest w tej parafii do dzisiaj, a jej mieszkańcy nie zamieniliby go na żadnego innego.
Kościół nakazuje przynajmniej raz w roku spowiadać się i w okresie wielkanocnym komunię świętą przyjmować. Spowiedź, czyli wyznanie win przed kapłanem, rozmowa intymna i jako taka, wymagająca podobnych warunków do jej prowadzenia. Z reguły istnieją one w tzw. zwykłym okresie roku kościelnego, ale nigdy nie ma ich tuż przed Wielkanocą.
Druga połowa lat osiemdziesiątych, katedra na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu.
- W imię Ojca i ... - Ile masz lat? - słyszę pytanie zza kraty. - Czy masz żonę? Jaką metodę zapobiegania ciąży stosujesz?
Do takiej dyskusji nie jestem przygotowany i nie mam na nią najmniejszej ochoty! Nie odchodzę jednak od konfesjonału i kręcę, co oczywiście księdza nie zadowala. Robi więc wykład na temat metody Billinga. W konfesjonale skoki temperatury mieszają się z owulacją, owulacja z gęstniejącym lub wręcz przeciwnie śluzem, bo ksiądz ma wiedzę nie mniejszą niż Lew Starowicza. Odchodząc od konfesjonału mam wrażenie, że wszystko się klei. Rozgrzeszenie otrzymuję, chociaż nie wyznałem żadnego grzechu.
W większości rodzin z kościołem spotykamy się od najwcześniejszych lat swojego życia. Wierzymy w to, o czym mówią nam rodzice. Szczególnie miłą jest wiara w Świętego Mikołaja, którą pielęgnujemy przez całe życie. Później jest szkoła i lekcje religii. Czasem ciekawe, ale z reguły nudne. Kiedy dorastamy i poznajemy świat, na monolicie prostej dziecięcej wiary zaczynają pojawiać się rysy wątpliwości. Czasem próbujemy im przeciwdziałać, bo przecież wiara jest jednym z najwspanialszych darów, pozwalając przetrwać nieraz bardzo ciężkie życiowe doświadczenia. Szukamy i błądzimy, a pomocy szukamy w kościele. W homiliach upatrujemy szansy na odnowienie albo pogłębienie swojej wiary. Ale homilią są często listy Episkopatu, z reguły nudne, pisane urzędowym językiem. Czasem parafię odwiedza biskup i fakt ten budzi nadzieję na interesujące słowo, jednak z reguły biskupa interesują sprawy zarządzania parafią i finanse.
- Czcigodni chrześcijanie - tak rozpoczynał swoje homilie ksiądz Marek, który kilkanaście lat temu przybył do mojego kościoła parafialnego z Jeleniej Góry. Zawsze był przygotowany, a to, o czym mówił nie tylko skłaniało, ale wręcz zmuszało do refleksji. Umiejętnie dobierał przykłady, by wyjaśnić tekst przeczytanej Ewangelii. Interpretował przenośnię zwrotów, które traktowane dosłownie nie zawsze były zrozumiałe. W mistrzowski sposób budował dramaturgię wystąpienia i nigdy nie stawiał kropki nad "i". Szkoda, że od kilku lat jest proboszczem jednej z wiejskich parafii gdzieś na północnym-zachodzie Polski.
Jedność Chrześcijan to jedno z głównych zadań pontyfikatu naszego Papieża. Od wielu więc lat na początku każdego roku kalendarzowego jest tydzień modlitw kościoła w tej właśnie intencji.
Kościół przy ulicy Ołbińskiej we Wrocławiu, koniec lat siedemdziesiątych.
- To co zrobił Hitler podczas wojny jest niczym w porównaniu z tym, co w przeszłości zrobił Luter - słyszę podczas homilii. Zgromadzonym w kościele Luter jawi się jako potworny potwór, bo co zrobił Hitler każdy dobrze wie. Wypożyczam biografię Marcina Lutra. To ogromne, blisko sześćsetstronicowe dzieło zawierające opis epoki, w której przyszło żyć Lutrowi. Trudna lektura tak, że docieram zaledwie do dwóch trzecich jej objętości, ale wystarczy. Kościelne państwo w świeckim państwie, nieograniczone przywileje i jeszcze większa rozwiązłość obyczajowa kleru, bogactwo, sprzedawanie odpustów. Zabiłeś i masz wyrzuty sumienia? Nie martw się, twoje winy zostaną odpuszczone, jeśli oczywiście masz dużo pieniędzy. Początkowy brak odzewu Watykanu na monity nie godzącego się z tym zakonnika Marcina, później łagodna perswazja i wreszcie szykany. Luter niczego nie mógłby zrobić gdyby nie miał olbrzymiego społecznego poparcia. Miał je jednak, a jego Kościół Protestu trwa do dzisiaj.
- Żydzi do Izraela, Polska dla Polaków. Ten Michnik, ten Kuroń, ten Geremek - wszyscy Żydzi albo przechrzty. Won z Polski, niech rządzą w Izraelu - to nie są okrzyki skrajnych nacjonalistów - to opinia mojej teściowej - sympatycznej starszej pani, kiedyś całkiem apolitycznej, ale od kilku lat bardzo politycznie zaangażowanej. Okres jej zaangażowania pokrywa się dokładnie z okresem słuchania toruńskiego Radia.
Szanuję wiarę ludzi w potęgę modlitwy różańcowej - propaguje ją kościół i sam Papież. Ja jednak nie jestem do niej przekonany, a mój sceptycyzm nie ulega zmianie. Modlitwa to rozmowa i to nie byle jaka, bo z samym Bogiem. Rozmowa, w której czasem dziękujemy, częściej prosimy.
Strywializujmy sprawę i przypuśćmy, że chcemy coś załatwić. Przychodzimy do odpowiedniej instytucji i zwracamy się do kompetentnego urzędnika:
- Proszę o ..., proszę o ... - i tak kilkadziesiąt razy.
- O Boże! - westchnie w końcu urzędnik. - Ten ciągle o tym samym! I pewnie dla świętego spokoju załatwi naszą sprawę. Ale do kogo ma westchnąć Bóg?
Połowa lat 90-tych, kościół filialny i wyjątkowo mroźny niedzielny poranek. Na zewnątrz kilkanaście stopni, a w kościele niewiele mniej. Pierwsza niedziela miesiąca, a więc adoracja. Zziębnięci parafianie padają na kolana i klęczą dwadzieścia minut na betonie. Nie wiem, czy Bogu jest to potrzebne i czy się cieszy?
Koniec lat 80-tych, kościół przy jednej z bocznych uliczek Amagerbrodgade w Kopenhadze - jeden z dwóch katolickich kościołów w Danii, w którym odprawiana jest msza w języku polskim. W liturgicznych szatach mężczyzna około pięćdziesiątki, średniego wzrostu z dość wysokim czołem: ksiądz Zdunek. Szalenie ciepły, kojący głos, spokojne, przemyślane i nie napastliwe homilie. W sposobie bycia - ideał duszpasterza. Chętnie odwiedza swoich parafian po kolędzie, a spotkania są duszpasterskie, nie inkasenckie. Pytany o to, dlaczego jest właśnie taki, odpowiada pytaniem:
- A jaki mam być? Zobacz, w wielkiej blisko dwumilionowej Kopenhadze żyje ok. dwunastu tysięcy Polaków. Do mojego kościoła przychodzi ok. trzystu osób. To mniej niż trzy procent. Więc co? Mam na nich krzyczeć? Przestaną przychodzić także ci nieliczni.
Dwa razy w roku w polskich kościołach katolickich odbywa się liczenie wiernych. W 1997 roku w moim kościele parafialnym doliczono się 20% frekwencji. To siedem razy więcej niż w Kopenhadze, ale czy dużo? W ostatnią niedzielę listopada 2002 roku, nasz kościół odwiedziło trzy tysiące ludzi, czyli 13% mieszkańców parafii.
Kuty, Kresy II Rzeczypospolitej, koniec roku 1945. Moja mama ma wtedy szesnaście lat, babcia czterdzieści cztery. Od śmierci dziadka są same, a okrutne rzezie dokonane przez bandy UPA wiosną i jesienią 1944 roku sprawiły, że straciły także wielu krewnych oraz sąsiadów. Ich cały dobytek, wszystkie zdjęcia i dokumenty zostały spalone. Bez środków do życia i wypalone psychicznie zostają przygarnięte przez mieszane polsko-ukraińskie małżeństwo z Kut na prawie półtora roku. Kiedy wyjeżdżają do Polski, babcia prosi księdza Smala o metrykę mojej mamy.
- A jak mi zapłacisz, jeśli niczego nie masz? No, chyba, że narąbiesz drewna – słyszy jego odpowiedź.
Oglądam bazylikę w Licheniu i wątpię. Czytam o przejmowaniu przez Kościół szpitali, szkół, żłobków i też wątpię. Stykam się z nagannymi moralnie praktykami niektórych księży i wątpię jeszcze bardziej. To wszystko nie współgra z duchem Ewangelii: za mało tu służby, a za dużo troski o dobra doczesne. Za pieniądze, które pochłonęła już budowa Bazyliki można było zbudować dziesiątki, może nawet setki hospicjów. Można było dać pracę wielu bezrobotnym pielęgniarkom.
- To zadanie dla państwa a nie dla kościoła! - odpowiada mi zaraz Radio ustami teściowej. A ja w dalszym ciągu wątpię, czy aby na pewno? A jeżeli państwo nie może, czy nawet nie chce, to czy oznacza to, że Kościół nie powinien? Nie musi, to prawda, ale czy nie powinien?
Bulwersują przypadki wyjątkowej agresywności i brutalności niektórych młodych ludzi. Widzimy połamane ławki i wybite szyby na przystankach tramwajowych. Pytamy, dlaczego tak się dzieje i nie znajdujemy rozsądnej odpowiedzi. Być może dobrym antidotum na agresję i brutalność byłaby ogólnopolska sieć darmowych parafialnych siłowni, w których młodzi frustraci traciliby energię na dźwiganie ciężarów zamiast na tłuczenie szyb i przypadkowych przechodniów? Fakt, to trudne zadanie. Jak zmobilizować ludzi do hojności podobnej do bazylikowej? Ale gdyby się to udało, to myślę, że Bóg cieszyłby się bardziej niż z licheńskiego monumentu.
Za rok znowu pojadę nad Jezioro Powidzkie. Pewnie znowu odwiedzę Licheń i mimo różnych wątpliwości podziwiać będę coraz piękniejszą Bazylikę. I tylko ciekaw jestem, czy gdyby dzisiaj, po dwóch tysiącach lat Jezus znowu pojawił się na Ziemi, gdyby poznał wszystkie aspekty działalności Kościoła, który kiedyś sam stworzył, to jak by się zachował? Może zapłakałby, jak dawniej nad losem pewnego miasta, a może postąpiłby tak, jak ze straganami kupców w świątyni? Jednego jestem pewien: nie uniósłby ręki z wyciągniętym kciukiem i nie powiedziałby:
- OK, właśnie tak to miało wyglądać.
listopad 2002
